A KIM BYŁA MATKA TWOJA?

WIOSENNA ROMANCA

Otwórzcie okna, otwórzcie bramy,
przejeżdża święty Jerzy, rycerz, między nami,
święty Jerzy na koniu,
na pięknym koniu,
święty Jerzy, łaski nam daj!

Wielkim świętym jest święty Jerzy,
żołnierz ten Boży żmiję zwyciężył,
a kto to był żmiją? Zima-smok;
przekrwawe plamy,
smocze plamy,
pędzi już łąka co krok.

Otwórzcie okna, otwórzcie bramy,
puka w nie rycerz, przepięknie ubrany,
to święty Jerzy w tak pięknej zbroi,
że przywiózł z powrotem on w pięknej tej zbroi
do nas znów piękne dni.
Wszystkie te dni,
Jerzego dni
teraz są w stronach tych.

Lecz święty Jerzy to nie tylko maj,
święty Jerzy to boża swoboda
i życie i moc i przyroda,
a smok zimowy to ciemność za dnia…
Święty Jerzy jak słońce w nią patrzy,
święty Jerzy przez okna tu patrzy,
otwórzcie na oścież mu drzwi!
I święty św. Jerzy,
wesoły rycerzu,
racz do nas znów przyjść!

ŚNIEG

Bez końca padasz, drobny śniegu,
nad cichym lasem i polaną,
gdzieś tam janczary, w szybkim biegu,
znów cisza tu, milczenie za mną.

Cóż moc i czas – po co mi dan?
Co było – w śniegu pogrzebane!
co będzie – jak ta cicha darń
bez końca tu, bez końca za mną.

NIE WIEM, KTO BARDZIEJ SMUTNY

Nie wiem, kto bardziej smutny,
skowronek czy ja?
Tak mnie jak i jemu
przemija śpiewu czas. --

Jemu z powodu zmroku
zamarł w gardle głos,
bo ziemia jest już ciemna,
bo na nią spada noc . . .

Wesoło z wami śpiewać
przeszkadza noc i mnie,
a noc ta bywa gorsza,
to noc na serca dnie.

GOŹDZIKI POLNE

Goździki polne nosiłem,
krwisto czerwone,
rosłaś, miłości moja,
kwitła w lecie szalonym,

Teraz cię nie ma, słoneczko,
pole odpoczywa,
gołe jest, wszystko skoszone,
tylko obłoków przybywa.

Nie ma cię, moja miła,
gdzie mój spokój jest teraz?
Nie ma cię; i od spokoju
i od pokoju uciekam.

Biegnę na pole samotne,
dalej i dalej uciekam,
samego siebie tam słucham
i smutku bezgranicznego.

CHWILA

Tam w dali, nie wiadomo, gdzie ptak leci,
tam na dole, nie wiadomo, gdzie przycupnie
po kryjomu;

tak z duszy piękna chwila uleci
i nie wiemy, gdzie i gdzie znów się obudzi
komuś.

W ZMROKU

Po jeziorze przypłynęły
dzikie gęsi mi,
to w zmroku jest, jesienią,
i kiedy leżą mgły.

Pod mgłą tą milczy cały świat,
i jezioro też,
gęsiora tylko czasem tam
rozpaczliwy jęk.

Tęsknię, tęsknię za nim,
leży na sercu jad mi;
no, Bóg wie, czy za mrocznymi,
czy za jasnymi dniami…

PRZECZUCIE RYCHŁEJ WIOSNY

Przeczucie rychłej wiosny
do nas już przychodzi,
witajcie, Bóg i słońce,
witajcie, góra, pole!

O was wiedzą ptaki
lekko świergocące,
ciepłe noce wiedzą,
szare mroki wiedzą.

O was wiedzą gaje,
dziewczę biegnie tam,
tam za gajem, w polu,
cała jest jak mak!

MYŚLAŁEM O DNIACH CO MINĘŁY

Myślałem o dniach co minęły,
myślałem o obecnych,
szron leży na gałęziach,
pysznie tam się bieli.

Przymrozki już, piekący mróz,
wiatry też przyhulały,
przeszła już Michała noc,
pobądź z zimy dniami!

Tu, ach, zima zagościła
z czapką i kożuchem,
całą butę mi rozbiła,
dość tej mojej buty…

Myślę, chyba się ożenię,
i zaproszę was na ślub - ;
będę tańczyć z moją żonką
aż zabraknie tchu!

A KIM BYŁA MATKA TWOJA?

A kim była matka twoja,
kim był ojciec powiedz też!
Piękne dziewczę, bardzo proszę,
proszę o ratunek cię.

Jeszcze dumam, jeszcze stoję,
jeszcze droga wciąż otwarta,
rękę towarzysza mego
chciałbym – więcej nie wymagam.

Choć, choć, dziewczę, jeśli wola,
dołącz do tej drogi wspólnej;
dziwne, ach, to życie moje –
nie w smak Bogu ani ludziom!

UROK

Jezioro milczy. Nad horyzontem
samotna pełnia błyszczy,
pod nią granie i pagórki,
na nich mgła świetlista.

Cisza w bożej tej przestrzeni,
prawie dusza w niej się gubi,
prawie czuje bieg wszechświata,
jego mowę, jego szumy.

Ja słyszałem ją; jest cudna, jasna…
lecz od tego czasu biada!
Opuściła mnie dziewczyna
i każde szczęście mnie omija!

OCH, ZOSTAWCIE MŁODOŚĆ MI

Och, zostawcie młodość mi,
mojej wiary mi nie niszczcie,
mądrość bożą uwielbiałem,
do różnych Marii się modliłem…

Tak jak Bóg tam w swoim raju
bądźcie pełni dobrych myśli;
Chrystus zgładził grzechy świata
swoim sercem był na krzyżu!

ORZEL

Pośród brzegów pełnych skał
rzeka tam ciemniała,
bez odgłosów, szumów też
do morza podążała.

Jasne słońce jeszcze nigdy
do dna nie sięgało,
cisza i duch boży, święty,
tutaj przebywają.

Jak głęboka tajemnica
rzeka ta się wiła,
młodego orła tylko tam
cicho wykarmiła.

I kiedy nadszedł jego czas,
dorosły już, wyleciał,
coraz wyżej, coraz wyżej
nad całym światem leciał!

PRZYSZŁA JESIEŃ I NASZA Z NIĄ ŻENIACZKA

Przyszła jesień i nasza z nią żeniaczka,
wszędzie śpiew,
hej, żeniaczka nasza, dla niej są za krótkie
noce, dnie!

Popatrz, błogosławił nam, i deszcz i wilczy mróz
nadesłał Bóg
i krótki dzień i ciemną potem noc
jak kozi róg.

I cóż, nie trzeba gwiazdy ci,
przecież żarzy się,
i pierwsza gwiazda, druga, trzecia
przepięknie mieni się.

Oj, dziewczę miłe, oj, dziewczyno,
dlaczego ty,
jak cienka trzcina pośród wody
cała drżysz.

I kwiatki dwa, oj, z zimna drżące
są oczy twe,
przez pola, lodowate pola
tu śpieszę się.

Jesieni, oj jesieni, bajkowy, piękny czasie,
nie zwiędnij mi!
młodości, oj, młodości, nie odchodź z serca,
zieleniej mi!

ZIMOWA CHŁOPSKA PIOSENKA

Skrzynia pięknie malowana,
skrzynia piękna w kwiatach cała,
oj, ty wiano moje!

Do skrzyni cały rozum dałem,
na zięcia w góry się wybrałem,
rozum, oj, i wiano moje!

W górach żyje czyżyk tam,
lepsze życie ma niż ja,
rozum, wiano, oj, i żona moja!

WOŁOSI

Z miechami pod pachą,
w długich sukmanach,
pochylonymi głowami
idą – wysocy,
o smutnych minach,
że nigdy tak.

Z fujarkami na ustach,
w szerokich kapeluszach
idą – raz w prawo raz w lewo
palcami przebierając,
smutnie,
że nigdy tak.

Z miechami pod pachą,
w długich sukmanach,
i w szerokich kapeluszach
idą i idą – do przodu, do tyłu,
grając nas żegnają,
że nigdy tak.

W ODDALI MĘTNEJ

W oddali mętnej,
spójrz, gwiazda żarzy się,
spójrz, gwiazda żarzy się,
blednie i rumieni się.

W równinie cichej,
spójrz, rzeka srebrzy się,
spójrz, rzeka srebrzy się,
i spieszy w czarną noc.

W sercu ludzkim tak
nadzieja rodzi się,
jak gwiazda jasna jest,
jak rzeka znika w noc. - -

PRZYSZŁA JESIENNA NOC

Przyszła jesienna noc,
nie mogę już spać –
myśli w rozpaczy mrą,
kto miałby o nie dbać?

Przyszła jesienna noc,
nie mogę już spać –
jestem samotną topolą,
nie umiem ni zbierać ni siać.

PÓJDĘ

Pójdę, pójdę na pola,
pójdę w góry zielone,
pójdę w góry zielone,
tam, gdzie podnosi się słońce.

Chciałbym z nim podróżować,
aż ze wschodu na zachód,
chciałbym wiedzieć, zapytać,
kto moim tutaj jest bratem . . .

No przecież znam tę odpowiedź,
słońce to pierwszy mój brat,
wschód i zachód też bracia,
serce, gdzie pustka, też brat.

Wielka to, wielka rodzina,
jak duża, aż trudno powiedzieć,
jak ciężkie, ciężkie z nią życie,
nie można wam opowiedzieć.

FAKT, OŻENIŁBYM SIĘ

Fakt, ożeniłbym się,
lecz przed swatami mi wstyd –
głowę wśród nich zwieszałbym,
więc lepiej rozmyślić się.

Fakt, zakochałbym się,
ale przed miłą mi wstyd –
za trudno byłoby wyznać jej,
że kocham ją ile sił.

Fakt, jak w lesie ptakowi
zatem przyszło mi żyć,
a moją żonką do śmierci
dobry humor ma być.

JUŻ NIGDY W ŻYCIU

Już nigdy w życiu, wolny kwiatku polny,
niewiasty w bukiet nie powiążą cię,
już nigdy w życiu słońce nie ogrzeje
i krople rosy nie odurzą cię. ---

Jak wszechobecna śmierci tajna zgroza
więzienia szklane zamykają cię ,
i jeszcze śnisz o cichej łące w lesie,
gdy listki kwietnie osypują się.

A ja powrócę w tamte ciche kraje,
gdzie ziemia moc i życie daje,
bo to mój rzeczywisty dom;

zapomnę o was, o dziewczyny harde,
o waszych nóżkach, rączkach, sercach twardych,
nade mną bluszcze wiją się i pną.

Prevod iz slovenščine / Przekład ze słoweńskiego Katarina Šalamun Biedrzycka

WSTĘP DO CZYTANEGO w polskim radiu 27. 12. 2019 WIERSZA ZIMA

Wiersz, który dzisiaj usłyszymy, napisał 120 lat temu dwudziestoletni poeta słoweński Josip Murn, który już rok później zmarł na suchoty. Wtedy w Słowenii działała czwórka wielkich talentów poetyckich, mniej więcej równolatków i dobrych przyjaciół: byli to Ivan Cankar, późniejszy prozaik i dramaturg światowej rangi, dość obszernie tłumaczony w Polsce już przed wojną, Dragotin Kette, którego dotknął podobny los jak Josipa Murna (zmarł on 23-letni już w roku 1899) i Oton Župančič, późniejszy słoweński »wieszcz narodowy«, do dzisiaj utrzymujący w Słowenii drugie miejsce pod tym względem, zaraz po romantycznym »wieszczu«, rówieśniku Mickiewicza, France Prešerenie. Oton Župančič napisał też cykl przejmujących wierszy pt. Na śmierć Josipa Murna, który jeszcze nigdy nie ukazał się w przekładzie polskim. Nastąpi to jednak wkrótce w wyborze jego wierszy, który wyjdzie w roku 2020 w moim przekładzie dzięki dotacji Unii Europejskiej. O moich i innych polskich przekładach tego autora możemy zaś powiedzieć, że dotychczas wyszło tylko 12 jego wierszy w dwóch antologiach poezji słoweńskiej.

K. Š. B.

WIOSENNA ROMANCA

Otwórzcie okna, otwórzcie bramy,
przejeżdża święty Jerzy, rycerz, między nami,
święty Jerzy na koniu,
na pięknym koniu,
święty Jerzy, łaski nam daj!

Wielkim świętym jest święty Jerzy,
żołnierz ten Boży żmiję zwyciężył,
a kto to był żmiją? Zima-smok;
przekrwawe plamy,
smocze plamy,
pędzi już łąka co krok.

Otwórzcie okna, otwórzcie bramy,
puka w nie rycerz, przepięknie ubrany,
to święty Jerzy w tak pięknej zbroi,
że przywiózł z powrotem on w pięknej tej zbroi
do nas znów piękne dni.
Wszystkie te dni,
Jerzego dni
teraz są w stronach tych.

Lecz święty Jerzy to nie tylko maj,
święty Jerzy to boża swoboda
i życie i moc i przyroda,
a smok zimowy to ciemność za dnia…
Święty Jerzy jak słońce w nią patrzy,
święty Jerzy przez okna tu patrzy,
otwórzcie na oścież mu drzwi!
I święty św. Jerzy,
wesoły rycerzu,
racz do nas znów przyjść!

ŚNIEG

Bez końca padasz, drobny śniegu,
nad cichym lasem i polaną,
gdzieś tam janczary, w szybkim biegu,
znów cisza tu, milczenie za mną.

Cóż moc i czas – po co mi dan?
Co było – w śniegu pogrzebane!
co będzie – jak ta cicha darń
bez końca tu, bez końca za mną.

NIE WIEM, KTO BARDZIEJ SMUTNY

Nie wiem, kto bardziej smutny,
skowronek czy ja?
Tak mnie jak i jemu
przemija śpiewu czas. --

Jemu z powodu zmroku
zamarł w gardle głos,
bo ziemia jest już ciemna,
bo na nią spada noc . . .

Wesoło z wami śpiewać
przeszkadza noc i mnie,
a noc ta bywa gorsza,
to noc na serca dnie.

GOŹDZIKI POLNE

Goździki polne nosiłem,
krwisto czerwone,
rosłaś, miłości moja,
kwitła w lecie szalonym,

Teraz cię nie ma, słoneczko,
pole odpoczywa,
gołe jest, wszystko skoszone,
tylko obłoków przybywa.

Nie ma cię, moja miła,
gdzie mój spokój jest teraz?
Nie ma cię; i od spokoju
i od pokoju uciekam.

Biegnę na pole samotne,
dalej i dalej uciekam,
samego siebie tam słucham
i smutku bezgranicznego.

CHWILA

Tam w dali, nie wiadomo, gdzie ptak leci,
tam na dole, nie wiadomo, gdzie przycupnie
po kryjomu;

tak z duszy piękna chwila uleci
i nie wiemy, gdzie i gdzie znów się obudzi
komuś.

W ZMROKU

Po jeziorze przypłynęły
dzikie gęsi mi,
to w zmroku jest, jesienią,
i kiedy leżą mgły.

Pod mgłą tą milczy cały świat,
i jezioro też,
gęsiora tylko czasem tam
rozpaczliwy jęk.

Tęsknię, tęsknię za nim,
leży na sercu jad mi;
no, Bóg wie, czy za mrocznymi,
czy za jasnymi dniami…

PRZECZUCIE RYCHŁEJ WIOSNY

Przeczucie rychłej wiosny
do nas już przychodzi,
witajcie, Bóg i słońce,
witajcie, góra, pole!

O was wiedzą ptaki
lekko świergocące,
ciepłe noce wiedzą,
szare mroki wiedzą.

O was wiedzą gaje,
dziewczę biegnie tam,
tam za gajem, w polu,
cała jest jak mak!

MYŚLAŁEM O DNIACH CO MINĘŁY

Myślałem o dniach co minęły,
myślałem o obecnych,
szron leży na gałęziach,
pysznie tam się bieli.

Przymrozki już, piekący mróz,
wiatry też przyhulały,
przeszła już Michała noc,
pobądź z zimy dniami!

Tu, ach, zima zagościła
z czapką i kożuchem,
całą butę mi rozbiła,
dość tej mojej buty…

Myślę, chyba się ożenię,
i zaproszę was na ślub - ;
będę tańczyć z moją żonką
aż zabraknie tchu!

A KIM BYŁA MATKA TWOJA?

A kim była matka twoja,
kim był ojciec powiedz też!
Piękne dziewczę, bardzo proszę,
proszę o ratunek cię.

Jeszcze dumam, jeszcze stoję,
jeszcze droga wciąż otwarta,
rękę towarzysza mego
chciałbym – więcej nie wymagam.

Choć, choć, dziewczę, jeśli wola,
dołącz do tej drogi wspólnej;
dziwne, ach, to życie moje –
nie w smak Bogu ani ludziom!

UROK

Jezioro milczy. Nad horyzontem
samotna pełnia błyszczy,
pod nią granie i pagórki,
na nich mgła świetlista.

Cisza w bożej tej przestrzeni,
prawie dusza w niej się gubi,
prawie czuje bieg wszechświata,
jego mowę, jego szumy.

Ja słyszałem ją; jest cudna, jasna…
lecz od tego czasu biada!
Opuściła mnie dziewczyna
i każde szczęście mnie omija!

OCH, ZOSTAWCIE MŁODOŚĆ MI

Och, zostawcie młodość mi,
mojej wiary mi nie niszczcie,
mądrość bożą uwielbiałem,
do różnych Marii się modliłem…

Tak jak Bóg tam w swoim raju
bądźcie pełni dobrych myśli;
Chrystus zgładził grzechy świata
swoim sercem był na krzyżu!

ORZEL

Pośród brzegów pełnych skał
rzeka tam ciemniała,
bez odgłosów, szumów też
do morza podążała.

Jasne słońce jeszcze nigdy
do dna nie sięgało,
cisza i duch boży, święty,
tutaj przebywają.

Jak głęboka tajemnica
rzeka ta się wiła,
młodego orła tylko tam
cicho wykarmiła.

I kiedy nadszedł jego czas,
dorosły już, wyleciał,
coraz wyżej, coraz wyżej
nad całym światem leciał!

PRZYSZŁA JESIEŃ I NASZA Z NIĄ ŻENIACZKA

Przyszła jesień i nasza z nią żeniaczka,
wszędzie śpiew,
hej, żeniaczka nasza, dla niej są za krótkie
noce, dnie!

Popatrz, błogosławił nam, i deszcz i wilczy mróz
nadesłał Bóg
i krótki dzień i ciemną potem noc
jak kozi róg.

I cóż, nie trzeba gwiazdy ci,
przecież żarzy się,
i pierwsza gwiazda, druga, trzecia
przepięknie mieni się.

Oj, dziewczę miłe, oj, dziewczyno,
dlaczego ty,
jak cienka trzcina pośród wody
cała drżysz.

I kwiatki dwa, oj, z zimna drżące
są oczy twe,
przez pola, lodowate pola
tu śpieszę się.

Jesieni, oj jesieni, bajkowy, piękny czasie,
nie zwiędnij mi!
młodości, oj, młodości, nie odchodź z serca,
zieleniej mi!

ZIMOWA CHŁOPSKA PIOSENKA

Skrzynia pięknie malowana,
skrzynia piękna w kwiatach cała,
oj, ty wiano moje!

Do skrzyni cały rozum dałem,
na zięcia w góry się wybrałem,
rozum, oj, i wiano moje!

W górach żyje czyżyk tam,
lepsze życie ma niż ja,
rozum, wiano, oj, i żona moja!

WOŁOSI

Z miechami pod pachą,
w długich sukmanach,
pochylonymi głowami
idą – wysocy,
o smutnych minach,
że nigdy tak.

Z fujarkami na ustach,
w szerokich kapeluszach
idą – raz w prawo raz w lewo
palcami przebierając,
smutnie,
że nigdy tak.

Z miechami pod pachą,
w długich sukmanach,
i w szerokich kapeluszach
idą i idą – do przodu, do tyłu,
grając nas żegnają,
że nigdy tak.

W ODDALI MĘTNEJ

W oddali mętnej,
spójrz, gwiazda żarzy się,
spójrz, gwiazda żarzy się,
blednie i rumieni się.

W równinie cichej,
spójrz, rzeka srebrzy się,
spójrz, rzeka srebrzy się,
i spieszy w czarną noc.

W sercu ludzkim tak
nadzieja rodzi się,
jak gwiazda jasna jest,
jak rzeka znika w noc. - -

PRZYSZŁA JESIENNA NOC

Przyszła jesienna noc,
nie mogę już spać –
myśli w rozpaczy mrą,
kto miałby o nie dbać?

Przyszła jesienna noc,
nie mogę już spać –
jestem samotną topolą,
nie umiem ni zbierać ni siać.

PÓJDĘ

Pójdę, pójdę na pola,
pójdę w góry zielone,
pójdę w góry zielone,
tam, gdzie podnosi się słońce.

Chciałbym z nim podróżować,
aż ze wschodu na zachód,
chciałbym wiedzieć, zapytać,
kto moim tutaj jest bratem . . .

No przecież znam tę odpowiedź,
słońce to pierwszy mój brat,
wschód i zachód też bracia,
serce, gdzie pustka, też brat.

Wielka to, wielka rodzina,
jak duża, aż trudno powiedzieć,
jak ciężkie, ciężkie z nią życie,
nie można wam opowiedzieć.

FAKT, OŻENIŁBYM SIĘ

Fakt, ożeniłbym się,
lecz przed swatami mi wstyd –
głowę wśród nich zwieszałbym,
więc lepiej rozmyślić się.

Fakt, zakochałbym się,
ale przed miłą mi wstyd –
za trudno byłoby wyznać jej,
że kocham ją ile sił.

Fakt, jak w lesie ptakowi
zatem przyszło mi żyć,
a moją żonką do śmierci
dobry humor ma być.

JUŻ NIGDY W ŻYCIU

Już nigdy w życiu, wolny kwiatku polny,
niewiasty w bukiet nie powiążą cię,
już nigdy w życiu słońce nie ogrzeje
i krople rosy nie odurzą cię. ---

Jak wszechobecna śmierci tajna zgroza
więzienia szklane zamykają cię ,
i jeszcze śnisz o cichej łące w lesie,
gdy listki kwietnie osypują się.

A ja powrócę w tamte ciche kraje,
gdzie ziemia moc i życie daje,
bo to mój rzeczywisty dom;

zapomnę o was, o dziewczyny harde,
o waszych nóżkach, rączkach, sercach twardych,
nade mną bluszcze wiją się i pną.

Prevod iz slovenščine / Przekład ze słoweńskiego Katarina Šalamun Biedrzycka

WSTĘP DO CZYTANEGO w polskim radiu 27. 12. 2019 WIERSZA ZIMA

Wiersz, który dzisiaj usłyszymy, napisał 120 lat temu dwudziestoletni poeta słoweński Josip Murn, który już rok później zmarł na suchoty. Wtedy w Słowenii działała czwórka wielkich talentów poetyckich, mniej więcej równolatków i dobrych przyjaciół: byli to Ivan Cankar, późniejszy prozaik i dramaturg światowej rangi, dość obszernie tłumaczony w Polsce już przed wojną, Dragotin Kette, którego dotknął podobny los jak Josipa Murna (zmarł on 23-letni już w roku 1899) i Oton Župančič, późniejszy słoweński »wieszcz narodowy«, do dzisiaj utrzymujący w Słowenii drugie miejsce pod tym względem, zaraz po romantycznym »wieszczu«, rówieśniku Mickiewicza, France Prešerenie. Oton Župančič napisał też cykl przejmujących wierszy pt. Na śmierć Josipa Murna, który jeszcze nigdy nie ukazał się w przekładzie polskim. Nastąpi to jednak wkrótce w wyborze jego wierszy, który wyjdzie w roku 2020 w moim przekładzie dzięki dotacji Unii Europejskiej. O moich i innych polskich przekładach tego autora możemy zaś powiedzieć, że dotychczas wyszło tylko 12 jego wierszy w dwóch antologiach poezji słoweńskiej.

K. Š. B.